| تاریخچه علم سنجی سابقه این علم به دهه هفتاد میلادی برمی گردد. نقطه شروع و شکل گیری
این علم در روسیه شوروی بود. زمانی که برای اولین بار دوبوروف و
کارنوا واژه علم سنجی را به کار بردند. آنها علم سنجی را به عنوان اندازه گیری
فرایند انفورماتیک تعریف کردند. اولین تجزیه و تحلیل آماری نوشته های علمی را به
کول (Cole)، ایلز (Ealse) و هولم (Hulme)
نسبت می دهند که برای اولین بار از مقالات علمی منتشر شده
به عنوان ملاکی برای مقایسه تولید علمی کشورهای مختلف استفاده کردند. در همان زمان
افرادی نظیر لوتکا
(Lotka)،
برادفورد(Bradford)، زیف (Zipf) به منظور بررسی
توزیع انتشارات برحسب مولفین و نشریات،مدل های نظری وی‍ژه ایی ارائه دادند. با وجود فعالیت های بسیار در حوزه این علم، تا سال 1969 میلادی حیطه ،
اهداف و تکنیک های علم سنجی هنوز مشخص نشده بود. در همان زمان بود که نالیموف (Nalimov)، مولچنکو (Mulchenko) رشته های فرعی علم سنجی و دامنه کار آن را تعیین کردند. انتشار
مجله بین المللی علم سنجی در سال 1978 میلادی به وسیله تیبور براون هم گام مهمی در
جهت شناخت و توسعه جهانی این علم بود. این مجله توسط انتشارات Elsevier در آمستردام منتشر گردید و آکادمی علوم
مجارستان در بوداپست (که فعال ترین انجمن علمی در این حوزه به شمار می رفت) مرتبأ مقالاتی در
زمینه علم سنجی در آن به چاپ می رساند. این مقالات به همراه مطالبی که نالیموف
منتشر می نمود، به پرورش و شکل گیری این علم نوپا کمک فراوانی کرد. تعریف علم سنجی، فن تجزیه و تحلیل آماری و کمی متون علمی است. یکی از مهمترین
اهداف این علم، بنا نهادن نظامهایی از شاخص های توصیف کننده پژوهش در اجتماعات
مختلف علمی است. انتشار مداوم و منظم چنین شاخص هایی می تواند عنصری مفید و کارآمد
برای مدیریت تحقیق و سیاستگزاری در علوم باشد . اساس علم سنجی بر تجزیه و تحلیل
پارامترهای اطلاعاتی استوار است که این پارامترها مقالات علمی،پروانه های ثبت
اختراع، مجلات و بطور کلی اطلاعات علمی منتشر شده می باشند. نتایج حاصل از این
تجزیه و تحلیل، به تعیین ساختار جریان مدارک علمی و فرایندهای استنادی آنها کمک می
کند. برای نیل به اهداف علم سنجی، بایستی از نمایه نامه های پویا استفاده شود تا
بتوان روند پیشرفت نظامهای علمی را مشخص ساخت. علم سنجی با کتاب سنجی و اطلاع سنجی تا اندازه ای همسان و هم معنا
هستند و هرسه مستقیمأ به دانش و روش اندازه گیری وابسته اند . از این رو علیرغم
آنکه دامنه و کاربرد آنها در علوم مختلف به شکل های متفاوت نمایان می گردد، در
بسیاری از موارد، میان این واژه ها تداخل وجود دارد: - کتابسنجی عبارت است از گرد آوری و تفسیر آماری کتب و مجلات، بررسی تحرک تاریخی
درامر تدوین کتب و دیگر نشریات و پژوهشی در سطح ملی و جهانی در زمینه کتابها و
مجلات و مواردی از این قبیل می باشد. - اطلاع
سنجی را می توان " کاربرد روش های
ریاضی و آماری در اندازه گیری اطلاعات و جنبه های مرتبط با آن" معنا کرد.
اطلاع سنجی اصولا با اندازه گیری و سنجش و همین طور با تئوریها و الگوهای ریاضی،
پیرامون همه جنبه های اطلاعات و ذخیره و بازیابی اطلاعات سروکار دارد. می توان گفت که اطلاع سنجی مقدمه فراگیری است که کتاب سنجی و علم سنجی
را در برمی گیرد. چنانچه اطلاعات مضبوط مورد استفاده فرار گیرند و زمینه ای فراهم
شود تا بتوان در مورد چگونگی به کارگیری و نیز کاربران این اطلاعات،مطالعاتی به
عمل آورد؛ این بررسی به "کتاب سنجی" منجر می گردد. چنانچه به رابطه درونی عناصر اطلاعاتی و
نیز میان کاربران بپردازد. این مقوله را علم سنجی می خوانند. |
